ΠΗΓΕΣ

Οι πηγές της Επικούρειας Φιλοσοφίας

Επικούρεια Κείμενα της αρχαιότητας στην σύγχρονη ελληνική

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ

ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ

ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ

ΟΙ ΠΗΓΕΣ (με χρονολογική σειρά)

Επικούρεια Κείμενα της αρχαιότητας (αρχαίο κείμενο)

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ

ΔΙΑΘΗΚΗ - ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΗΡΟΔΟΤΟ -ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΜΕΝΟΙΚΑ - ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΠΥΘΟΚΛΗ τα οποία εμπεριέχουν το σύνολο της Επικούρειας Φιλοσοφίας ως επιτομές(περιλήψεις)

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ

ΒΙΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΟΙΝΟΑΝΔΕΑΣ

ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΑ ΟΙΝΟΑΝΔΑ

ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ

ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ

ΛΕΞΙΚΑ

ΣΟΥΙΔΑ

Περί των πηγών

Τόσο ο Επίκουρος, όσο και οι υπόλοιποι Επικούρειοι φιλόσοφοι, ήταν πολυγραφότατοι. Συνέγραψαν εκατοντάδες βιβλία και επιστολές, που μέχρι τα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας, δηλαδή μέχρι και το 300 μ.χ. ήταν σε χρήση. Σήμερα πλην των τριών κύριων επιτομών, της διαθήκης, των Κύριων Δοξών και των Προσφωνήσεων του Επίκουρου, του έργου του Λουκρήτιου, της επιγραφής των Οινόανδων, των αποσπασμάτων του Ερκολάνουμ και τα σπαράγματα μέσω τρίτων συγγραφέων, τα υπόλοιπα επικούρεια κείμενα δεν υφίστανται. Η εσκεμμένη καταστροφή των επικούρειων συγγραμμάτων στο τέλος της ύστερης αρχαιότητας και στα χρόνια του μεσαίωνα, ήταν ανυπολόγιστη για τον Ελληνικό και όχι μόνο Πολιτισμό. Το μεγαλείο του Επίκουρου και των άλλων Επικούρειων συνεχίζει να μας δείχνει τον δρόμο της Φιλοσοφίας του ακόμη και σήμερα, χάριν στους ερευνητές που τους τελευταίους 2-3 αιώνες διέσωσαν όσα περισσότερα κείμενα ήταν δυνατόν. Η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται και στις μέρες μας. Επιπλέον, κυρίως τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες, Ελληνες συγγραφεις  κι εκδότες κυκλοφορούν για πρώτη φορά επιτέλους στον τόπο που γέννησε την φιλοσοφία, άρθρα, βιβλία, περιοδικά και ιστοτόπους που αναφέρονται στην Επικούρεια Σχολή, κάνοντας προσιτή την απόκτηση της γνώσης που οδηγεί στην ατομική και συλλογική ευδαιμονία.

Βίοι φιλοσόφων - Διογένης Λαέρτιος

Ο Διογενης Λαέρτιος ήταν ιστοριογράφος των φιλοσόφων της αρχαιότητας. Συνέγραψε το «Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή», το οποίο σώζεται ακέραιο ως τις ημέρες μας. Το έργο αναφέρεται για λόγους συντομίας, «Βίοι φιλοσόφων». Οι ερευνητές έχουν χρονολογήσει τη συγγραφή του έργου του, τον 3ο αι. μ.χ. Οι «Βίοι φιλοσόφων» αναπτύσσονται σε 10 βιβλία. Στο 10ο βιβλίο αναφέρεται στο Βίο του Επίκουρου όπου εμπεριέχει τρεις επιστολές του (Προς Ηρόδοτο-Περί Φύσεως, Προς Πυθοκλή -Περί Ουρανίων Σωμάτων, Προς Μενοικέα -Περί Ζωής ), οι οποίες αποτελούν την επιτομή του επικούρειου φιλοσοφικού συστήματος, καθώς και τις Κύριες Δόξες και την Διαθήκη του μεγάλου φιλόσοφου.

De rerum natura - Τίτος Λουκρήτιος Κάρος

Το 1414 ο ΠΟΝΤΖΙΟ ΜΠΡΑΤΖΙΟΛΙΝΙ ανακάλυψε σ’ ένα γερμανικό μοναστήρι το ποίημα DE RERUM NATURA (ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ) του επικούρειου ρωμαίου Λουκρήτιου (Τίτος Λουκρήτιος Κάρος - Titus Lucretius Carus, 94-55 π.χ.χ.). Το ποίημα αναπτύσσεται σε έξι βιβλία με 7.415 στίχους και εμπεριέχει την επικούρεια θεώρηση των πραγμάτων. Είναι το μοναδικό ποιητικό έργο στην ιστορία της ανθρωπότητας, που ασχολείται με μια φιλοσοφική σχολή .Αναλυτικότερα (το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από το άρθρο “Περί Φύσεως” του Λουκρήτιου - Η περιπέτεια ενός χειρογράφου,του Τάκη Παναγιωτόπουλου το οποίο δημοσιεύτηκε στο Ι τεύχος του Περιοδικού Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ).
Ο Λουκρήτιος (Titus Lucretius Carus) ήταν Ρωμαίος και έζησε σύμφωνα με τις ενδείξεις το 97π.χ.χ. έως το 55 π.χ.χ. στη Ρώμη. Διατύπωσε τα διδάγματα της επικούρειας φιλοσοφίας σε ένα μνημειώδες ποίημα 7.415 στίχων στην λατινική γλώσσα, το De rerun natura όπως το ονόμασε, δηλαδή το Περί Φύσεως. Το ποίημα αναπτύσσεται σε 6 βιβλία και πραγματεύεται την αρχή των όντων της ύλης του χώρου και της ενότητας των ορατών σωμάτων, περί των ανθρώπων και περί του κόσμου και των φυσικών φαινομένων, σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία. Σε διάφορα σημεία του ποιήματος, ο Λουκρήτιος υμνεί τον ίδιο τον Επίκουρο για την προσφορά του στον άνθρωπο.
Η έκδοση του έργου στην αρχαία εποχή.
Λίγο πριν ολοκληρώσει το έργο του, ο Λουκρήτιος έβαλε τέλος στη ζωή του σύμφωνα με τις ενδείξεις. Το χειρόγραφο του έργου περιήλθε στον φιλογράμματο Κόιντο Κικέρωνα(Quintus Tullius Cicero), ο οποίος το απέστειλε στον αδερφό του, τον γνωστό μας Μάρκο Κικέρωνα(Marcus Tullius Cicero) ο οποίος το επιμελείθηκε προκειμένου να εκδοθεί. Την έκδοσή του ανέλαβε ο Ρωμαίος επικούρειος Αττικός(Titus Pomponius Atticus) εκδότης και προστάτης των γραμμάτων, λάτρης της Ελλάδος που είχε σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα και ήταν γαμπρός του Κόιντου και φίλος του επίσης Ρωμαίου επικούρειου Τορκουάτου. Αρκετά πιο μετά ο εκδότης Marcus Valerius Probus (20-105 μ.χ.χ.) επίσης εξέδωσε το έργο του Λουκρητίου. Το έργο είχε εκτιμηθεί ήδη από την εποχή εκείνη ως ένα λογοτεχνικό αριστούργημα, με μεγάλη φιλοσοφική αξία. Ως τέτοιο, αποτελεί ένα μοναδικό για το είδος του και ανεκτίμητο προϊόν της ανθρώπινης σκέψης ανά τους αιώνες. Μέσα στο έργο αποτυπώνονται οι χαμένες απόψεις του Επίκουρου που υπήρχαν στο 40τομο ομώνυμο έργο του φιλοσόφου, το Περί Φύσεως, από το οποίο δεν υπάρχει πλέον σχεδόν τίποτε εκτός από κάποια αποσπάσματα που τα διαφύλαξε η στάχτη του Βεζούβιου στην πόλη Ηράκλεια(Ερκολάνεουμ). Από το έργο του Λουκρητίου, σώζονται μέχρι σήμερα αρκετά χειρόγραφα εκ του αρχετύπου, όπως αυτό του κώδικα Vossianus F30 του 9ου αι. μ.χ.χ.
Η μετάφραση του έργου στα ελληνικά.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα της εποχής μας, κανένας δεν ενδιαφέρθηκε να αποδώσει στα ελληνικά το έργο αυτό, που μιλούσε για την επικούρεια φιλοσοφία, γέννημα θρέμμα του ελληνικού κόσμου. Μέχρι που τελικά το έπραξε ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, πεζογράφος και άριστος γνώστης της γαλλικής, αγγλικής, γερμανικής, ιταλικής, λατινικής, καθώς και της σανσκριτικής γλώσσας. Έτσι λοιπόν καταπιάστηκε με τη μετάφραση του έργου στο διάστημα 1909 έως 1913, σύμφωνα με τις ενδείξεις.
Η έκδοση του έργου στην Ελλάδα.
Μετά από μια απίστευτη περιπέτεια και αφού το χειρόγραφο του Θεοτόκη ήταν χαμένο στα αταξινόμητα της Εθνικής Βιβλιοθήκης ο εκδότης Φίλιππος Βλάχος το τύπωσε με την ομάδα του και το εξέδωσε το 1986 από τις εκδόσεις Τυπογραφείο ΚΕΙΜΕΝΑ. Από το 1990 και μέχρι Σήμερα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ σε πανομοιότυπη( με φωτογραφική αναπαραγωγή) έκδοση με την πρώτη.Το έτος 2005 οι εκδόσεις Θύρανθεν κυκλοφόρησαν το έργο με τίτλο ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ - DE RERUM NATURA, "ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ", με απόδοση στα σύγχρονα ελληνικά υπό τη μορφή πεζού λόγου.

Βίλα των παπύρων

Το 1715 ανακαλύφθηκε στο Ηράκλειο (Ερκουλάνο), πόλη στους πρόποδες του Βεζούβιου που είχε καταστραφεί με την ηφαιστειακή έκρηξη, μια ρωμαϊκή βίλα που ανήκε στον Πείσωνα, πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα. Εντός της βίλας ανακαλύφθηκε μια ολόκληρη βιβλιοθήκη που αποτελούνταν από παπυρικά κείμενα. Τα παπυρικά ρολά είχαν απανθρακωθεί και διατηρηθεί έτσι, από την ηφαιστειακή έκρηξη και τις συνθήκες που επικράτησαν μετά. Από την εποχή της ανακάλυψής τους έως και σήμερα γίνονται τιτάνιες προσπάθειες ανάγνωσή τους. Στο διάστημα αυτό έχουν έρθει στο φως εκατοντάδες αρχαία κείμενα για πρώτη φορά στην ιστορία. Τα περισσότερα εξ αυτών ανήκουν στην επικούρεια φιλοσοφία. Η προσπάθεια της ανάγνωσης και αποκατάστασης των παπυρικών κειμένων συνεχίζεται ως τις ημέρες μας, προσφέροντας νέα πολύτιμα επικούρεια αποσπάσματα.

Διογένης Οινοανδέας - Η μεγάλη επιγραφή

Η πόλη Οινόανδα εντοπίζεται στην ενδοχώρα της Ιωνίας, απέναντι από τη Ρόδο και στα όρια της περιοχής της βορινής Λυκίας, κοντά στον άνω ρου του ποταμού Ξάνθου. Υπήρξε μέλος της τετραπόλεως μαζί με αυτές της Κυβήρας, Βουβώνος και Βαλβούρων. Το 84 π.χ.χ. προσαρτήθηκε από τους Ρωμαίους στη Λυκία. Τα Οινόανδα ήταν χτισμένα αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1400 - 1532 μέτρων, με θέα το οροπέδιο της περιοχής.
Το 1884 στα Οινόανδα ανακαλύφθηκε από δύο Γάλλους αρχαιολόγους τους Maurice Holleaux και Pierre Paris η ύπαρξη της μεγάλης φιλοσοφικής επιγραφής του επικούρειου Διογένη Οινοανδέα, το μοναδικό παγκοσμίως και μεγαλειώδες αυτό φιλοσοφικό μνημείο της ανθρωπότητας.
Η επιγραφή κάλυπτε έναν τοίχο σε στοά που είχε τοποθετηθεί στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην αγορά, ώστε να είναι προσιτή σε όλους τους κατοίκους και επισκέπτες. Ο τοίχος είχε ύψος 3,25 μέτρα και μήκος 65 μέτρα (Smith 1993).
Η επιγραφή ήταν επιμερισμένη σε ενότητες που πραγματεύονται θέματα της επικούρειας φιλοσοφίας. Στο άνω τμήμα της εμπεριέχει την ενότητα με μια πραγματεία για τα γηρατειά. Αμέσως μετά υπάρχει ενότητα με επιστολές και αξιώματα. Ακολουθεί η ενότητα με τη Φυσική διατριβή, η ενότητα με την Ηθική διατριβή και η ενότητα με τις Κύριες Δόξες.
Το κατώτερο τμήμα έως το έδαφος είναι κενό γιατί θα ήταν δύσκολη η ανάγνωσή του. Στην επιγραφή έχουν χρησιμοποιηθεί γραμματοσειρές διαφόρων μεγεθών. Με μεγαλύτερα γράμματα έχουν χαραχθεί οι γραμμές που βρίσκονται στα ανώτερα σημεία, ώστε να είναι ευανάγνωστα.
Η επιγραφή στα μεταγενέστερα χρόνια είχε διαλυθεί και χρησιμοποιηθεί σε άλλες χρήσεις. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, πολλοί ερευνητές επιχείρησαν να συνθέσουν τους διάσπαρτους λίθους της φιλοσοφίας. Κατά το διάστημα 1969 έως το 1997 ο Martin Ferguson Smith προέβη σε ανακαλύψεις νέων λίθων και συμπλήρωσε την επιγραφή στη μορφή που έχει σήμερα*. Αυτές οι προσπάθειες είχαν ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος του έργου αυτού να δημοσιευτεί και μάλιστα και στην σύγχρονη γλώσσα μας, ώστε να γνωρίσουμε εμείς, τις επικούρειες σκέψεις έτσι ακριβώς όπως επιθυμούσε να συμβεί ο σοφός Διογένης. To βιβλίο τιτλοφορείται “ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΟΙΝΟΑΝΔΕΑΣ – Οι πολύτιμες πέτρες της φιλοσοφίας – Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΑ ΟΙΝΟΑΝΔΑ” και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ.

*Οι έρευνες για νέα αποσπάσματα της επιγραφής συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
ΠΗΓΕΣ
-ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΟΙΝΟΑΝΔΕΑΣ – Οι πολύτιμες πέτρες της φιλοσοφίας – Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΑ ΟΙΝΟΑΝΔΑ”, εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ
-Oinoanda and the biggest inscription of the ancient world - Deutsches Archaologisches Institut
-ZUM TEXT DER EPIKUREISCHEN INSCHRIFT DES DIOGENES VON OINOANDA - JURGEN HAMMERSTAEDT
-TRAVEL IN LYCIA - Edward Forbes, Abel Brimage Spratt

Επίκουρου Προσφώνησις

Το 1888 ο C. WOTKE ανακάλυψε στο Βατικανό ανάμεσα στα χειρόγραφα του "Codex Vaticanus Graecus" τη συλλογή «Επίκουρου Προσφώνησις».

Τα παραπάνω έργα, πλην του συνόλου των Ερκουλανικών παπύρων, έχουν εκδοθεί από ελληνικούς οίκους και αναφέρονται αναλυτικά στην ενότητα Βιβλιογραφία

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟ