Για να αποφεύγει ο άνθρωπος την ψυχική ταραχή, ο Επίκουρος πίστευε ότι το πιο
σημαντικό ήταν να αποφεύγει το φόβο. Από το Φόβο ξεκινάει όλη η ψυχική ταραχή.
Βέβαια, ο φόβος είναι το κυριότερο όπλο της εξουσίας. Και ο φόβος ξεκινάει
περισσότερο από το φόβο του θανάτου. Έτσι ο Επίκουρος προσπάθησε πολύ να
απαλλάξει τους ανθρώπους από το φόβο του θανάτου, και για αυτό το λόγο η φιλοσοφία
του ήρθε σε μεγάλη σύγκρουση με τη θρησκεία στους αιώνες που ακολουθούσαν. Με το
να μην πιστεύει σε θεούς που ανακατεύονταν με τον άνθρωπο (στηρίζοντας τη μια η την
άλλη μεριά σε πολέμους, ποδοσφαιρικούς αγώνες, κτλ.), ή πριν ή μετά το θάνατο, που
για τον Επίκουρο θα ήταν απόδειξη ότι τέτοιοι θεοί ήταν σαν τον άνθρωπο και όχι θεϊκοί,αφόπλισε την εξουσία όλων των θρησκειών που απειλούν τον άνθρωπο με τιμωρία, με
εξορία, με αφορισμός, με κόλαση, κτλ. Το ίδιο ισχύει για όλες τις μορφές εξουσίας που
χρησιμοποιούν το φόβο για να ελέγχουν τους υπηκόους τους. Όντως, όσο περισσότερο
η εξουσία ενός συστήματος εξαρτάται από το φόβο για να κυβερνάει, δλδ, φόβο για τον
εχθρό και την τρομοκρατία, φόβο για το έγκλημα, φόβο για βασανιστήρια και εκτέλεση,
και γενικά φόβο για τον «μπαμπούλα», κτλ., τόσο πιο μακριά είναι από τη δημοκρατία,
άσχετο με την ταμπέλα που χρησιμοποιείται για να ονομαστεί αυτό το σύστημα. Έτσι, ο
Επίκουρος κάλεσε τους μαθητές του να αποφεύγουν το φόβο του Θεού, το φόβο της
εξουσίας, και το φόβο του θανάτου, φόβο που δημιουργείται πολλές φορές με
τελετουργικό και κοινωνιοδραματικό τρόπο, δλδ., σκηνοθετημένα τρομοκρατικά
γεγονότα, θέατρο της βίας στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, επίδειξης δύναμης, κτλ.Στην άλλη άκρη του συναισθηματικού φάσματος ο Επίκουρος έδινε πολύ σημασία στη
φιλία, διότι πίστευε ότι ήταν από τις πιο σημαντικές βάσεις της ανθρώπινης ευτυχίας.
Συμβούλευε συντροφικότητα, τιμιότητα, γενναιοψυχία, ευδιαθεσία, και ευγένεια με τους
φίλους, μαζί με φρόνηση, αυτάρκεια, ηρεμία, απλότητα, και αυτοσυγκράτηση. Επειδή
δεν φαινόταν να δίνει πολύ σημασία στη συγγένεια, ούτε στη κοινωνία ως μια κοινωνικά
κατασκευασμένη πραγματικότητα, και επειδή πίστευε και ακολούθησε τη ατομική θεωρία
του Δημοκρίτου, ήταν υποχρεούμενος να βρει μια κοινωνική εξήγηση για την
«πρόσκαιρη ένωση των ατόμων σε μεγαλύτερα σώματα» που χαρακτηρίζει τη φύση,
όπου «τα πάντα ρει». Μπορεί κάποτε να βρεθεί κάποια βιοχημική εξήγηση, δίπλα στη
ψυχολογική σημασία που δίνομε και σήμερα, για την έλξη ανάμεσα στους ανθρώπους
που καταλήγει σε πρόσκαιρες κοινότητες ή ομάδες. Ο Επίκουρος, όμως, έδινε μια
φιλοσοφική εξήγηση για το ρόλο αυτής της φιλίας στη ανθρώπινη ευτυχία. Και στο κήπο
του η φιλία επεκτεινόταν σε όλους: σε γυναίκες, σε σκλάβους, σε νέους και γέρους, και
βασιζόταν μόνο στην ανθρώπινη θέληση, και όχι σε εξαναγκασμούς, και συνεπώς στην
σπουδαιότητα της φιλίας για να κρατήσει την συνοχή.Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, χωρίς φόβο, και με ισότητα και ελευθερία, με την αναζήτηση
για ευτυχία με σοφία, λογική και λιτότητα, ο Επίκουρος δεν έβλεπε καμία θέση για δόξα,
για επιτυχία και φήμη, για πλούτο και απληστία, ή για εξουσία και κατάκτηση. «Λάθε
Βιώσας»: μακριά από πράξεις και φιλοδοξίες που φέρνουν μόνο χυδαιότητα και ψυχική
ταραχή. Ζήσε τη ζωή εδώ και τώρα, με απλότητα και σεβασμό για τον άλλον, αλλά με
χαρά και ευτυχία.
Τι ειρωνεία! Σχεδόν όλη η εξέλιξη της ανθρωπότητας από τότε έχει πάρει την αντίθετη
κατεύθυνση, ιδίως με την άνοδο του καπιταλισμού και την τεχνολογική κοινωνία που
έχουν φέρει μια κουλτούρα του εγωισμού, του ανταγωνισμού, της κατάκτησης και
αλαζονείας, και με τις αντιφάσεις που μπορούν να περιορίσουν σημαντικά, εάν όχι
τελειωτικά την ανθρώπινη ζωή στο πλανήτη μας. Έτσι, δεν είναι παράξενο ότι τόσοι
άνθρωποι σήμερα ψάχνουν να πραγματοποιήσουν τις αξίες του Επίκουρου με ή χωρίς
το όνομά του. Υπάρχουν και διανοούμενοι σε όλες τις επιστήμες που στρέφονται προς τον ανθρωπισμό για να βρούνε μια πιο επιμελημένη επιστημονική θεώρηση για την
τωρινή κοινωνία.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
σημαντικό ήταν να αποφεύγει το φόβο. Από το Φόβο ξεκινάει όλη η ψυχική ταραχή.
Βέβαια, ο φόβος είναι το κυριότερο όπλο της εξουσίας. Και ο φόβος ξεκινάει
περισσότερο από το φόβο του θανάτου. Έτσι ο Επίκουρος προσπάθησε πολύ να
απαλλάξει τους ανθρώπους από το φόβο του θανάτου, και για αυτό το λόγο η φιλοσοφία
του ήρθε σε μεγάλη σύγκρουση με τη θρησκεία στους αιώνες που ακολουθούσαν. Με το
να μην πιστεύει σε θεούς που ανακατεύονταν με τον άνθρωπο (στηρίζοντας τη μια η την
άλλη μεριά σε πολέμους, ποδοσφαιρικούς αγώνες, κτλ.), ή πριν ή μετά το θάνατο, που
για τον Επίκουρο θα ήταν απόδειξη ότι τέτοιοι θεοί ήταν σαν τον άνθρωπο και όχι θεϊκοί,αφόπλισε την εξουσία όλων των θρησκειών που απειλούν τον άνθρωπο με τιμωρία, με
εξορία, με αφορισμός, με κόλαση, κτλ. Το ίδιο ισχύει για όλες τις μορφές εξουσίας που
χρησιμοποιούν το φόβο για να ελέγχουν τους υπηκόους τους. Όντως, όσο περισσότερο
η εξουσία ενός συστήματος εξαρτάται από το φόβο για να κυβερνάει, δλδ, φόβο για τον
εχθρό και την τρομοκρατία, φόβο για το έγκλημα, φόβο για βασανιστήρια και εκτέλεση,
και γενικά φόβο για τον «μπαμπούλα», κτλ., τόσο πιο μακριά είναι από τη δημοκρατία,
άσχετο με την ταμπέλα που χρησιμοποιείται για να ονομαστεί αυτό το σύστημα. Έτσι, ο
Επίκουρος κάλεσε τους μαθητές του να αποφεύγουν το φόβο του Θεού, το φόβο της
εξουσίας, και το φόβο του θανάτου, φόβο που δημιουργείται πολλές φορές με
τελετουργικό και κοινωνιοδραματικό τρόπο, δλδ., σκηνοθετημένα τρομοκρατικά
γεγονότα, θέατρο της βίας στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, επίδειξης δύναμης, κτλ.Στην άλλη άκρη του συναισθηματικού φάσματος ο Επίκουρος έδινε πολύ σημασία στη
φιλία, διότι πίστευε ότι ήταν από τις πιο σημαντικές βάσεις της ανθρώπινης ευτυχίας.
Συμβούλευε συντροφικότητα, τιμιότητα, γενναιοψυχία, ευδιαθεσία, και ευγένεια με τους
φίλους, μαζί με φρόνηση, αυτάρκεια, ηρεμία, απλότητα, και αυτοσυγκράτηση. Επειδή
δεν φαινόταν να δίνει πολύ σημασία στη συγγένεια, ούτε στη κοινωνία ως μια κοινωνικά
κατασκευασμένη πραγματικότητα, και επειδή πίστευε και ακολούθησε τη ατομική θεωρία
του Δημοκρίτου, ήταν υποχρεούμενος να βρει μια κοινωνική εξήγηση για την
«πρόσκαιρη ένωση των ατόμων σε μεγαλύτερα σώματα» που χαρακτηρίζει τη φύση,
όπου «τα πάντα ρει». Μπορεί κάποτε να βρεθεί κάποια βιοχημική εξήγηση, δίπλα στη
ψυχολογική σημασία που δίνομε και σήμερα, για την έλξη ανάμεσα στους ανθρώπους
που καταλήγει σε πρόσκαιρες κοινότητες ή ομάδες. Ο Επίκουρος, όμως, έδινε μια
φιλοσοφική εξήγηση για το ρόλο αυτής της φιλίας στη ανθρώπινη ευτυχία. Και στο κήπο
του η φιλία επεκτεινόταν σε όλους: σε γυναίκες, σε σκλάβους, σε νέους και γέρους, και
βασιζόταν μόνο στην ανθρώπινη θέληση, και όχι σε εξαναγκασμούς, και συνεπώς στην
σπουδαιότητα της φιλίας για να κρατήσει την συνοχή.Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, χωρίς φόβο, και με ισότητα και ελευθερία, με την αναζήτηση
για ευτυχία με σοφία, λογική και λιτότητα, ο Επίκουρος δεν έβλεπε καμία θέση για δόξα,
για επιτυχία και φήμη, για πλούτο και απληστία, ή για εξουσία και κατάκτηση. «Λάθε
Βιώσας»: μακριά από πράξεις και φιλοδοξίες που φέρνουν μόνο χυδαιότητα και ψυχική
ταραχή. Ζήσε τη ζωή εδώ και τώρα, με απλότητα και σεβασμό για τον άλλον, αλλά με
χαρά και ευτυχία.
Τι ειρωνεία! Σχεδόν όλη η εξέλιξη της ανθρωπότητας από τότε έχει πάρει την αντίθετη
κατεύθυνση, ιδίως με την άνοδο του καπιταλισμού και την τεχνολογική κοινωνία που
έχουν φέρει μια κουλτούρα του εγωισμού, του ανταγωνισμού, της κατάκτησης και
αλαζονείας, και με τις αντιφάσεις που μπορούν να περιορίσουν σημαντικά, εάν όχι
τελειωτικά την ανθρώπινη ζωή στο πλανήτη μας. Έτσι, δεν είναι παράξενο ότι τόσοι
άνθρωποι σήμερα ψάχνουν να πραγματοποιήσουν τις αξίες του Επίκουρου με ή χωρίς
το όνομά του. Υπάρχουν και διανοούμενοι σε όλες τις επιστήμες που στρέφονται προς τον ανθρωπισμό για να βρούνε μια πιο επιμελημένη επιστημονική θεώρηση για την
τωρινή κοινωνία.
Gerald Gutenschwager
Ομότιμος Καθηγητής
, Σχολή Αρχιτεκτονικής
Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον
Σαιντ Λούις
, Μιζούρι, Η.Π.Α
και
Επιστημονικός Συνεργάτης
,
Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας
, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
